کد مطلب:28926 شنبه 1 فروردين 1394 آمار بازدید:19

گنجینه پرسمان » اديان و مکاتب

كدام قسم از پلوراليزم ديني در اسلام مورد قبول است و آيا مي توان از اسلام قرائتهاي مختلفي داشت؟

پلوراليزم ديني اساساً باطل و غيرقابل قبول است و وجود برخي از اختلافات استنباطات فقهي هيچ ارتباطي با پلوراليزم ديني به معناي دقيق كلمه ندارد؛ بلكه اين اختلافات در ناحيه فهم و معرفت ديني است و در چارچوب آيين واحد توحيدي قرار مي گيرد. در حالي كه پلوراليزم ديني، تكثر را در اصل دين وامي دارد. از طرف ديگر تكثر فهم و استنباط در فقه و يا برخي از ديگر معارف ديني، به معناي پوراليستيك بودن معرفت ديني هم نيست كه بحث آن مربوط به مسأله قرائت هاي مختلف از دين مي شود. اكنون لازم مي نمايد كه به طور فشرده چند نكته را در باب قرائات مختلف از دين يادآور شويم: 1- همه معارف ديني اختلاف بردار نيستند؛ بلكه اساساً معارف ديني را مي توان به دو بخش عمده تقسيم كرد: {Tالف) ضروريات و قطعيات دين:T} مسائل ضروري و قطعي دين جاي هيچگونه تكثر و اختلاف قرائت ندارد. اين امور بسيار زياد است؛ از جمله آنها: اصل توحيد؛ يعني، اعتقاد به وجود خداوند، يكتايي ذات خدا، توحيد در خالقيت، توحيد در ربوبيت تكويني، توحيد در ربوبيت تشريعي و توحيد در عبادت و پرستش، اصل نبوت، اصل معاد، وجود نماز، روزه، حج و بسياري از مسائل ديگر. {Tب ) مسائل غيرقطعي و غيرضروري:T} اين امور غالباً در جزئيات پديد مي آيد؛ مثلاً همه مي دانند كه نماز صبح دو ركعت است و آن را بايد بين الطلوعين به جا آورد و حمد و سوره در آن بايد جهراً قرائت شود؛ اما آيا مي توان در قنوت آن دعا را به غير زبان عربي خواند يا نه؟ اين مسأله قطعي و ضروري نيست و ممكن است دلايل معتبر كشف و استنباط حكم ابهاماتي را براي متخصص در استنباط پديد آورد و لاجرم موجب دو استنباط متفاوت شود. بنابراين اگر اختلافي هست، در حوزه غيرضروريات و غير قطعيات است. البته اين امور نيز درجات مختلفي دارند و برخي ادله ظني معتبر نسبتاً واضح و روشني دارند كه مانع اختلاف فهم و استنباط مي شود؛ ولي هر اندازه يك موضوع فاصله بيشتري با قطعيات پيدا كند و ابهامات افزون تري داشته باشد، به طور طبيعي در دام اختلاف برداشت بيشتري قرار مي گيرد. ليكن بايد توجه داشت كه در اين صورت هم بايد مجموع ادله شرعي را از طريق منطق و روش فهم ديني بررسي كرد و متخصصانه و كارشناسانه در باب آن نظر داد. 2- وجود اختلاف در پاره اي از فهم ها و قرائت ها لزوماً به معناي حقانيت يا بطلان همه آنها و به تعبير ديگر به معناي ارزش صدق(Truth Value) مساوي و يكسان نيست. چقدر اشتباه است كه برخي از انديشه هاي فيلسوفان و اسلام شناسان برجسته اي چون علامه طباطبائي، شهيد مطهري و... را با پندارهاي شاگردان مكتب پوپر و هايدگر، گرويچ و... برابر نهاده و مي گويند اين يك قرائت و آن يك قرائت ديگر است!! به طور قطع در ميان دو فهم متناقض يكي صادق و ديگري كاذب است. نه هر دو را صادق توان داشت و نه هر دو را كاذب. 3- هر رشته اي از معارف و دانش ها داراي منطق و روش شناسي(Methodology) خاص خويش است. معرفت ديني نيز بايد از رهگذر معتبر و مباني مضبوط آن فراچنگ آيد و بر همان اساس مورد نقد و داوري(#valvation) قرار گيرد. پشت كردن به اين مطلب در پي آورنده دو خطر بزرگ در باب معرفت ديني است: 1) آنارشيزم معرفتي(#pistemclogical Anarchism): هنجارشكني و گريزش از منطق فهم دين - كه در كتاب و سنت پيامبر(ص) و ائمه معصومين(ع) تبيين شده است و عالمان دين در طول تاريخ به تدوين و تنقيح و تفريع و فروع آن همت گماشته اند - گشاينده باب تفسير به رأي و تحميل منويات خويش بر كتاب و سنت است. در اين صورت آشفتگي و هرج و مرج بزرگي در حوزه فهم دين رخ خواهد نمود و غبار آرا و اهداي ناشيانه و انديشه هاي نادرست بر چهره دين مي نشيند و حقيقت زيباي آن را در زير خود مدفون خواهد ساخت و هر كس هر چه را بخواهد، به نام دين و قرائتي از آن به خورد مردم خواهد داد. 2) نسبيت(Relativism) و شكاكيت(Scepticism): مجال گشايي نامضبوط و هنجارگريز براي هر تفسير و قرائتي از دين، زمينه ساز نفي هرگونه معرفت اعتمادپذير و لاجرم سلب امكان اثبات آموزه ها و تعاليم حقيقي دين است. استاد مصباح يزدي در اين باره مي گويد: «... حاصلش اين است كه هر چه شما خواستيد كه به يك آيه اي، به يك روايتي، به يك دليل شرعي اي، به يك دليل قطعي اي استناد كنيد خنثي مي شود و مي گويند اين يك قرائت است، آن يك قرائت ديگر. پس تمام استدلالات شما در مورد دين خنثي مي شود، انگار هيچ دليلي بر حقانيت هيچ مطلبي از مطالب دين وجود ندارد...»، {V(هفته نامه پرتو، شماره 23، ص 8 ، چهارشنبه 29 دي 1378)V}. خلاصه آن كه: اولاً، اختلاف قرائت در همه مسائل اسلامي نيست و تنها در برخي از امورات. ثانياً، در اموري نيز كه اختلاف قرائت هست دين احتمال هرگونه قرائتي را برنمي تابد. ثالثاً، قرائت هاي احتمالي مختلف همه هم ارز نيستند، برخي صحيح و برخي سقيمند. رابعاً، قرائت نهايي و مورد قبول ما از دين قرائت ثقلين است. خامساً، براي تمييز قرائت صواب از ناصواب بايد به منطق خاص فهم و تفسير و استنباط نصوص ديني و درك عالمانه از دين - كه متكي به رهنمودهاي قرآن، پيامبر(ص) و ائمه(ع) است - رجوع كرد. براي آگاهي بيشتر ر.ك: نظريه سياسي اسلام، محمد تقي مصباح يزدي، جلسه پانزدهم.